7. HET SACRAMENT VAN DE ZIEKEN



Het Zegel van het Sacrament van de Zieken.

Het Sacrament van de Ziekenzalving

In de drie 'Godsdiensten van Abraham'; Jodendom, Christendom en Islam, is zorg en aandacht voor de zieken en lijdenden een heilige opdracht. God zelf ontmoeten we in en bij de zieke. In de Joodse traditie mag men bij een zieke in alle talen bidden. Bij het gewone gebed dragen de engelen het gebed naar God, bij de zieken is God zelf aanwezig. En God kent alle talen. Jezus vereenzelvigt zich met de zieke als Hij bij de werken van barmhartigheid zegt: "Ik was ziek en gij hebt Mij bezocht".
Daarnaast staat de gedachte dat ziekte te maken heeft met sterven en dood. Een zieke bevindt zich in het doodsgebied. Jezus gaat de strijd aan met de machten van zonde en dood, daarom horen we zoveel genezingsverhalen in het Evangelie. In het Evangelie van Marcus  krijgen de leerlingen de opdracht zieken te genezen door ze de handen op te leggen en te zalven met olie.
Vooral in de franciscaanse traditie krijgt de zorg voor de zieken grote aandacht. Een van de eerste wijzen waarop Franciscus Christus navolgt in bij het verzorgen van melaatsen. Niet toevallig zijn veel ziekenhuizen naar Franciscaanse heiligen als Elisabeth en Anthonius genoemd. In de brief van Jacobus worden de christenen uitdrukkelijk opgeroepen de zieken te zalven, met hen te bidden en de zonden te vergeven. ( Jac 5, 14-16). 
Het zalven van de zieken gaat terug op de oosterse geneeswijzen. De Barmhartige Samaritaan in de parabel giet olie in de wonden van de uitgeplunderde koopman. Olie en zalf hebben met elkaar te maken. We spreken ook over de 'zalving' van de zieke. Vanuit de evangelische en apostolische opdracht heeft de traditie van het sacrament van de ziekenzalving zich ontwikkeld. Van een algemene zalving tot genezing  is het geworden tot een sacrament dat wordt toegediend als een gelovige ernstig ziek is en in levensgevaar verkeerd.

In onze traditie werd het op den duur 'het sacrament der stervenden' dat zo lang mogelijk werd uitgesteld. Sedert Vaticanum II is het tijdsstip vervroegd zodat de zieke het zelf bewust meemaakt en samen met de voorganger en de familieleden een zinvolle en vaak onvergetelijke viering beleeft. 

Belangrijk is dat de ziekenzalving niet losstaat van de overige zorg voor de zieke. Iedereen die een zieke bezoekt en lijdenden verzorgt heeft deel aan het mysterie van de ziekenzalving. Op bijzondere wijze geldt dit voor het geven van de ziekenzegen en het uitdelen van de ziekencommunie. Speciaal pastorale werkers vieren met deze sacramentalia  de zorg voor de zieke en stervende mensen. Samen met de familie beleven we dat wij "midden in de  dood in het leven zijn".
We weten en ervaren door de heilige Geest Jezus, de Levende, aan onze zijde.

Pastoor  JR van der Wal

DE ZIEKENZALVING

Inleiding voor de avond over het Sacrament van de Zieken.
Speciaal voor leden van de betrokken werkgroepen.

1.   Sacramenten algemeen

In de zeven Sacramenten vieren de katholieke Christenen hun relaties met elkaar, met God en met zichzelf. Doel van de sacramenten is het leven te verbinden met de Weg van Jezus Christus en het te richten op het Rijk van God in tijd en eeuwigheid.
Vanuit de Ontmoeting met God, met zichzelf en de naaste ontvangt de gelovige mens kracht om de levensweg getroost en gesterkt te vervolgen.

Doop,  Communie,  Vormsel,  Boete,  Huwelijk,  Priesterwijding

En Ziekenzalving zijn kostbare momenten in het leven van de gelovigen. We vieren, dat we samen het volk van God zijn en dat onze God een God is, die van mensen houdt en met ons onderweg is.

2.   Het Sacrament der zieken

De Ziekenzalving is het geloofsgeheim vieren in tijd van ziekte en zorg voor de toekomst, het leven vieren in de schaduw van de dood.
In het Sacrament vieren we dat we allen breekbare mensen zijn, geroepen elkaar liefdevol bij te staan. We danken God voor al hel goede dat we mochten ontvangen. We uiten onze teleurstelling voor wat anders had moeten zijn. We vergeven elkaar en vragen God ons te vergeven.
We verbinden de zieke mens met God, die in Jezus van Nazareth, een sterfelijk mens, is verschenen. Jezus zelf werd voor en na zijn dood gezalfd.
In de handoplegging en de zalving bidden we om kracht.
Als het mogelijk is om kracht om weer op ie staan en er voor je geliefden te zijn, of om kracht om afscheid van hen te nemen, afscheid te nemen van je lichaam en van deze wereld.

We bidden dan om een rustig en vredig heengaan en om troost en kracht in de komende, moeilijke tijd. Voor de familie bidden we om juiste woorden en gebaren, om er zo goed mogelijk voor elkaar te zijn, in die vaak zeer zware maar ook kostbare dagen.
De Ziekenzalving is een belangrijk en zeer krachtig Sacrament dat we niet moeten veronachtzamen. Het doet de zieke mens en de bezorgde familieleden meestal zeer veel goed.

3. Korte Geschiedenis van het Sacrament

a.   De Apostolische tijd

Het Sacrament van de Ziekenzalving wordt verbonden met de opdracht die Jezus aan zijn leerlingen gaf de zieken te zalven met olie en hen de handen op te leggen. (Marcus 6, 13 )

In de brief van Jacobus ( Jac. 5, 14 ) staat de opdracht aan de "oudsten van de gemeente" ofwel "de priesters van de kerk" tot het zegenen en zalven van de zieken, verbonden met het vergeven van de zonden.

b. De Kerk van het Oosten

In de Kerken van het Oosten is de dubbele traditie bewaard gebleven. Enerzijds is het de brede zalving van de zieken - en de gezonden- als symbool van de genezing van ziel en lichaam door de kracht van Jezus de Gezalfde, anderzijds is er de plechtige Ziekenzalving waarbij zo mogelijk een zevental priesters aanwezig zijn; Een zeer langdurige en plechtige viering waarin de gelovige zich voorbereidt op de reis naar het eeuwig leven.

c. De Middeleeuwen

In de middeleeuwen werd het sacrament uitdrukkelijk verbonden met het stervensuur. In Biecht, Handoplegging en Zalving en het Viaticum. (De laatste H. Communie als Viaticum "teerspijze" - voedsel voor onderweg) vertrouwde men de stervende mens toe aan zijn God. Wie na de bediening beter werd moest verder in strenge boete leven.

 d. De Moderne Tijd

Het Concilie van Trente haalde het aspect van genezing weer naar voren maar men bleef beducht voor een magisch gebruik van het Sacrament. Als "Sacramenten der Stervenden" bleef de bovenstaande drieslag ( boete -- ziekenzalving - communie)bewaard.

e. Onze Tijd.

Na het Tweede Vaticaanse Concilie is er grotere aandacht voor het pastorale aspect van de sacramenten gekomen. De Ziekenzalving kreeg haar plaats in het geheel van de begeleiding van de Christusgelovige mens in de laatste levensfase.Biechtgesprek, Ziekenzalving en Laatste Communie zijn tegenwoordig meest van elkaar gescheiden.

4.    Het Moment van de Ziekenzalving

a.   Ziekenzalving bij Levensgevaar

Meestal wordt het Sacrament der Zieken bediend als de zieke mens in direct levensgevaar is. Zo mogelijk wordt degene die bediend zal worden in de voorbereiding betrokken. Meestal is er overleg met de betrokken arts of de verzorging.

b.  Ziekenzalving uit Voorzorg

Verkeert iemand in latent levensgevaar, bijvoorbeeld als ernstig hartpatiënt, dan kan de gelovige uit voorzorg bediend worden. Dit gebeurt meest in bijzijn van de naaste familieleden en er wordt verder geen ruchtbaarheid aan gegeven. Een parochiaan kan ook persoonlijk met de pastor overleggen en het sacrament in strikte privé-sfeer ontvangen.

c.   Ziekenzalving als Sterking

Als sterking wordt het sacrament toegediend bij voorbeeld voor een zware operatie of een zeer intensieve therapie-
Ook wanneer een mens zeer bezorgd is over het ziekteproces. Het is dan vooral een bede om lichamelijke en geestelijke kracht.

d.  Gezamenlijke Ziekenzalving

In een zorgcentrum kan men op een geschikt moment in het kerkelijk jaar kiezen voor een gezamenlijke viering van het Sacrament voor hen die zwaar lijden of zeer bezorgd zijn.

e.   Gebed na het Sterven

Als de gelovige overleden is als de pastor arriveert kan deze een vereenvoudigde viering van het Sacrament houden. Deze viering is vooral gericht op de nabestaanden van de overledene. We vertrouwen de overledene toe aan de barmhartige God. Als er geen pastor bereikbaar is, kan men de Bijbel of een gebedenboek nemen of zelf een gebed formuleren.

5.    De Bedienaar

a.   De Priester

De bedienaar van het Sacrament van de Zieken is de priester,  "de oudste". In geval van nood kan ook een priester die zijn ambt heeft neergelegd de ziekenzalving toedienen.
De eerst aangewezen priester is de Pastoor van de parochie, is deze afwezig dan kan een beroep gedaan worden op de pastor van de week, op een der regiopastores of op een van de Paters Franciscanen.

b.  De Pastoraal Werker

Een pastoraal werker kan niet het Sacrament van de zieken bedienen, wel de ziekenzegen geven, met de ernstig zieke en de familie bidden en de communie uitdelen.
 In parochies die toevertrouwd zijn aan pastorale werkers zal een gezamenlijke Communieviering rond het ziekbed een belangrijke plaats krijgen.
Bij de Ziekenzalving kan de Pastoraal Werker assisteren.

c.   De Ziekenzegen

Iedere Christen kan met een zieke bidden om genezing, geestelijke en lichamelijke kracht of om overgave.
Aan het einde van het gebed kan men ook de zegen van God afbidden en een "kruisje" geven

6.    Voorbereiding

a.   Het Voorgesprek

Het is belangrijk dat degene die de Ziekenzalving zal ontvangen van het komende gebeuren op de hoogte is en zich kan voorbereiden.
Schrikt men voor het gesprek over bedienen terug, vraag dan de pastor een voorgesprek te houden.
Vaak blijkt de zieke zelf heel goed de ernst van de situatie in te zien.
Voelt de zieke niets voor bedienen dan moet hij in die keuze gerespecteerd worden.

Overleg of de zieke en de familieleden ter Communie kunnen gaan. Deel het besluit hierover aan de pastor mee.

Meldt hem ook het aantal communicanten.

b.  Wie zijn er bij?

Zorg ervoor dat de naaste familieleden aanwezig zijn.
Sluit ook kinderen niet bij voorbaat uit. Zij voelen zich door hun deelname aan de viering vaak zeer positief bij het gebeuren betrokken.
Vergeet ook zeer goede vrienden en vriendinnen niet..

c.   De Ruimte.

Deel in een ziekenhuis of verpleegtehuis aan de verpleging mee dat de Ziekenzalving zal worden toegediend.
Zo nodig zorgen zij voor een rustige aparte kamer.

Ruim thuis de kamer voor de viering op, zorg voor een rustige atmosfeer, steek een paar kaarsen aan.
Plaats zo mogelijk een kruisbeeld.
Evt. wijwater of Lourdeswater en enkele voorwerpen met een belangrijke betekenis of foto's van mensen die voor de zieke veel betekenen.

7.     Opbouw van de Viering

a. Vooraf kan een kort persoonlijk gesprek met de pastor plaatsvinden, -eventueel   uitlopend op biecht en absolutie-.
b. Begroeting van de aanwezigen. Korte uitleg van de rite aan de aanwezigen.

Gebed om de Heilige Geest.

c. Boeterite, samen met de aanwezige familieleden en vrienden.
Bij levensgevaar geeft de priester de absolutie.

d. Lezing uit de Bijbel.
Voorbede voor de zieke, de familieleden en anderen die lijden.

e. Handoplegging met dankgebed

f. Zalving met door de bisschop gezegende olijfoliemet bede om kracht tot genezing, om verlichting van pijn.of om een vredig, Christelijk sterven.

g. Gezamenlijk gebeden "Onze Vader"

h. Eventueel wordt de Heilige Eucharistie gevierd of de Heilige Communie uitgereikt. Bij acuut sterfgevaar 'het Viaticum' genoemd  met speciale gebeden en indien mogelijk -  vernieuwing van de doopbeloften.

i. Wees gegroet, Salve Regina of een gedicht.
j. De Zegenbede-

7.     Na de Viering
Na de viering geeft men de zieke een hand, begeleid door: een troostwoord, een dankwoord, een woord van felicitatie, een vredeswens, een korte bemoediging, een onvergetelijke herinnering of een spontaan -woord.Een vertrouwd familielid blijft bij de zieke achter.
Zo nodig opvangen en de emoties delen.
Heel vaak is een ernstig zieke tijdens en na het bedienen zeer helder, en is in staat nog enkele woorden ie zeggen. We proberen te grote emotionaliteit te voorkomen.Speciaal in een ziekenhuis kunnen de andere familieleden samen gaan koffiedrinken en later zo mogelijk nog even gedag zeggen.